Urlop bez pracy: jak Polacy radzą sobie z cyfrowym detoksem i prawdziwym odpoczynkiem?
Urlop to dla większości pracowników jeden z najbardziej wyczekiwanych momentów w roku. Jednak w praktyce ten upragniony czas nie zawsze oznacza całkowite oderwanie się od obowiązków zawodowych. Z danych Polskiej Organizacji Turystycznej wynika, że w sezonie letnim 2025 aż 74% Polaków planuje wyjazd wakacyjny. Jednak ilu naprawdę odpocznie? Według licznych raportów, m.in. No Fluff Jobs oraz Randstad, tylko część z nas deklaruje, że zamierza całkowicie odciąć się od spraw służbowych. Czy Polacy naprawdę nie potrafią oderwać się od pracy podczas urlopu? Jakie są tego przyczyny? I jaki wpływ ma to na naszą efektywność oraz współpracę w zespole? Na te pytania odpowiemy wspólnie z Panią Karoliną Strzelczyk, doktorem nauk społecznych w zakresie psychologii, specjalistką HR oraz trenerką biznesu.
Jak wielu pracowników potrafi całkowicie odciąć się od pracy?
Według raportu No Fluff Jobs z 2024 roku, niecałe 30% osób rzeczywiście potrafi całkowicie odciąć się od pracy podczas urlopu. Tymczasem aż 72% pracowników odbiera służbowe telefony, a 66% regularnie sprawdza służbową skrzynkę e-mail. Co więcej, 61% wykonuje swoje obowiązki zawodowe nawet w trakcie wypoczynku. Sprawdzenie poczty służbowej, odpowiedź na maila, czy odebranie telefonu stało się łatwiejsze i bardziej powszechne, poprzez łatwy dostęp do smartfonów. Dodatkowo rosnąca popularność pracy zdalnej oraz oczekiwania szybkiej reakcji na służbowe wiadomości sprawiają, że pracownicy często odczuwają presję, by być dostępni także podczas urlopu. W polskich firmach utrwaliła się także kultura, w której dobry pracownik jest zawsze “dostępny”. Jak zwraca uwagę Karolina Strzelczyk, takie podejście również utrudnia oderwanie się od obowiązków zawodowych podczas wypoczynku.
“Po części jest to kwestia naszej mentalności. Polacy lubią być zajęci, często hołdują kulturze zapracowania. Bycie zajętym często utożsamiane jest w naszej kulturze jako przejaw ambicji. W oczach wielu osób praca definiuje ich. Mamy sporo przekazów kulturowych, które wskazują, że wartość człowieka można zmierzyć jego pracowitością, oddaniem czy poświęceniem pracy. Powiedzenia typu: ‘bez pracy nie ma kołaczy’, ‘czas to pieniądz’ czy ‘odpoczniesz w grobie’, przez lata utrwalały się w naszych głowach i skutecznie kładły nacisk na to, że tylko ciężką pracą możemy zasłużyć na sukces”- tłumaczy ekspertka.
Dlaczego nie potrafimy odpuścić?
Psychologowie zwracają uwagę, że trudność w odcięciu się od pracy wynika z kilku nakładających się czynników. Po pierwsze, w wielu branżach pracownicy odczuwają presję, aby być w stałym kontakcie, bo zadania są dynamiczne, projekty wymagają szybkiego reagowania, czy też niecierpliwy klient czeka na odpowiedź. Po drugie, granica między życiem zawodowym a prywatnym została mocno zatarta przez pracę hybrydową i zdalną. Przykładem może być sytuacja, w której pracownik kończy raport jeszcze w piżamie przy kuchennym stole, a po godzinie wraca w to samo miejsce, by zjeść śniadanie z rodziną. Albo gdy podczas rodzinnego obiadu zerka na służbowe powiadomienia, “tylko na chwilę” odpisując na e-maila, co w efekcie przeciąga się na pół godziny. Po trzecie, co podkreśla ekspertka, Polacy często po prostu nie potrafią odpoczywać, co jest skutkiem naszej mentalności i kultury pracy panującej w Polsce.
“Myślę też, że wielu z nas nie umie odpoczywać. Nie wie, jak regenerować siły, w szkole i pracy nagradzani jesteśmy za efekty, a nie za drogę, która prowadzi do ich osiągania” – podkreśla Karolina Strzelczyk.
“Wiele osób ma też trudność, aby mentalnie odłączyć się od swoich obowiązków zawodowych. Odpoczynek w głowie wielu Polaków łączy się z lenistwem, a nie chcemy, żeby tak o nas myślano. Warto pamiętać, że odpoczynek może przybierać różne formy i warto znaleźć tę, która będzie nam odpowiadała”- dodaje.
Rola higieny cyfrowej
Z perspektywy psychologii zachowań cyfrowych, ciągłe sprawdzanie telefonu czy skrzynki mailowej podczas urlopu stanowi formę uzależnienia od bodźców. Informacje zawodowe stają się “nagrodą”, dając poczucie kontroli i bycia potrzebnym, ale jednocześnie utrzymują mózg w stanie ciągłej gotowości. To dlatego higiena cyfrowa, czyli umiejętne zarządzanie czasem spędzonym online, staje się kluczowa w kontekście wakacyjnego odpoczynku.
Używanie urządzeń ekranowych przez długi czas, wiąże się z zagrożeniami dla zdrowia fizycznego, psychicznego i społecznego. Może prowadzić m.in. do ograniczenia aktywności fizycznej, dolegliwości mięśniowo-szkieletowych, zaburzeń snu, zmęczenia, problemów ze wzrokiem i słuchem, problemów zdrowia psychicznego, zaburzeń koncentracji, zubożenia relacji społecznych czy wypadków i urazów. Aby korzystać z dobrodziejstw rozwoju technologicznego w sposób sprzyjający zdrowiu, ich użytkownicy muszą nie tylko nabywać umiejętności technicznej obsługi tych urządzeń, ale także być świadomi zagrożeń i uczyć się, jak postępować, aby ich unikać. Higiena cyfrowa stanowi więc niezbędny element prozdrowotnego stylu życia. Wiele osób może nie zdawać sobie z tego sprawy, dlatego tak ważne jest, aby edukować pracowników w tym zakresie.
Polacy coraz bardziej świadomi
Warto jednak zwrócić uwagę na to, że rynek pracy zmienia się, ewoluują oczekiwania pracowników, modele pracy oraz kwestie demograficzne. Pod silnym wpływem pokolenia Z obserwujemy “rewolucję kulturową” oraz nową hierarchię wartości, w której zdrowie psychiczne staje się najważniejszym priorytetem. Według raportu Manpower “Raport Trendów 2024”, tylko 15% pracowników z pokolenia Z uważa, że ich zdrowie psychiczne lub samopoczucie jest bardzo dobre. Młodzi ludzie są coraz bardziej świadomi swoich potrzeb, co również podkreśla Doktor Karolina Strzelczyk.
“Od strony mentalności wiele się zmieniło. Coraz częściej nowe pokolenia mówią, że nie chcą pracować jak ich rodzice. Głośno mówią o swoich potrzebach” – podkreśla.
Z drugiej strony, wyniki badania HRK potwierdzają pozytywne zmiany. Wskazują, że aż 69% osób stanowczo zaprzecza, by odczuwali stres przed wakacyjnym wypoczynkiem. W poprzednich latach sytuacja była znacznie gorsza. 40% respondentów oceniło poziom przedurlopowego stresu na 1 w pięciostopniowej skali. Natomiast pozostałe 60% przyznało, że stres przed urlopem wpłynął na ich codzienne funkcjonowanie, dając ocenę od 3 do 5. Aż 70% badanych specjalistów i menedżerów planuje całkowicie odciąć się od spraw zawodowych podczas urlopu. Tendencja ta utrzymuje się także po powrocie z wypoczynku. 74% respondentów deklaruje, że nie przygotowuje się specjalnie do powrotu do pracy. Liczby te pokazują, że Polacy coraz lepiej radzą sobie z zachowaniem równowagi między życiem zawodowym a prywatnym, a urlop staje się dla nich realnym czasem regeneracji, a nie kolejnym źródłem napięcia.
Work-life balance w teorii i praktyce
Coraz więcej pracowników, jak i pracodawców deklaruje troskę o równowagę między życiem zawodowym a prywatnym (work-life balance). Jednak w praktyce sytuacja w firmach bywa różna i nie zawsze teoria znajduje odzwierciedlenie w codzienności. Według danych z „Raportu Trendów 2024” kandydaci wskazują, że najbardziej pożądanymi benefitami są: czterodniowy tydzień pracy (64%), możliwość wyboru godzin rozpoczęcia i zakończenia dnia pracy (45%) oraz możliwość pracy zdalnej (35%). Co więcej, 18% pracowników byłoby skłonnych rozważyć niższe wynagrodzenie w zamian za lepszy work-life balance.
W niektórych organizacjach wprowadzono już polityki takie jak „no email after hours” czy „no contact on vacation”, które formalnie zabraniają przełożonym kontaktowania się z pracownikami po godzinach pracy lub podczas urlopu. Takie rozwiązania stosują m.in. firmy w Skandynawii, Francji czy Niemczech. W Polsce podobne regulacje pojawiają się sporadycznie, głównie w międzynarodowych korporacjach, gdzie stosowane są również automatyczne systemy blokujące wysyłanie maili do osób będących na urlopie, eliminując tym samym pokusę kontaktu. W mniejszych przedsiębiorstwach wciąż dominuje podejście, że „jak coś się dzieje, to trzeba zadzwonić”. Co więcej, w firmach, gdzie menedżerowie sami nie korzystają w pełni z wolnego czasu, pracownicy często czują się zobowiązani do podobnej postawy. Przykład idzie z góry, jeżeli szef wysyła służbowe wiadomości z wakacji, trudno oczekiwać, że podwładni będą postępować inaczej.
Warto jednak pamiętać, że zgodnie z prawem kontakt z pracownikiem po godzinach pracy jest dopuszczalny tylko w ściśle określonych, wyjątkowych i nieprzewidzianych sytuacjach – na przykład wtedy, gdy obecność pracownika jest niezbędna do ratowania mienia pracodawcy, usunięcia awarii lub zapobieżenia szkodzie.
Urlop – inwestycja w produktywność
Badania naukowe jednoznacznie potwierdzają, że regularny odpoczynek ma bezpośredni wpływ na produktywność, kreatywność oraz zdrowie psychiczne. Analizy przeprowadzone przez Instytut Gallupa pokazują, że pracownicy, którzy korzystają z urlopu i w tym czasie w pełni odcinają się od obowiązków, po powrocie wykazują wyższy poziom energii i większą efektywność w wykonywaniu zadań.
“Dzięki odpoczynkowi regenerujemy swoje możliwości poznawcze i emocjonalne. Dzięki niemu jesteśmy w stanie ‘wyciszyć’ nasz przebodźcowany codziennością układ nerwowy. Urlop daje nam szansę na odłączenie się od obowiązków zawodowych, zobaczenie ich z innej perspektywy oraz przekierowanie uwagi na inne obszary naszego życia. Chroniczny brak odpoczynku zwiększa stres, który kumuluje się w naszym ciele i może prowadzić do wyczerpania, czy nawet wypalenia. Badania prowadzone przez EY pokazują, że każde dodatkowe 10 godzin urlopu zwiększa produktywność o 8%, a dane z Międzynarodowej Fundacji Programów Świadczeń Pracowniczych wskazują nawet na 40% wzrost efektywności po odpoczynku“- tłumaczy dr Karolina Strzelczyk.
Według badań opublikowanych w “Journal of Happiness Studies” wykazano, że pozytywne efekty urlopu, utrzymują się średnio przez dwa tygodnie po powrocie, ale tylko wtedy, gdy w trakcie wyjazdu nie było kontaktu z pracą.
“Kiedy jesteśmy wypoczęci, zazwyczaj jesteśmy bardziej cierpliwi, lepiej komunikujemy się z innymi i mamy większą odporność na konflikty. Dzięki temu łatwiej jest nam się ‘dogadać’ z naszymi współpracownikami, dzięki czemu możemy cieszyć się lepszym klimatem pracy zespołowej. Oderwanie się od codziennych zadań zawodowych, sprzyja efektowi inkubacji. Nasz mózg w tle szuka rozwiązań, które pojawiają się po przerwie, dzięki temu czas po urlopie, na którym wypoczęliśmy, może sprzyjać innowacyjnym pomysłom”- tłumaczy ekspertka.
“Warto wspomnieć, że nie zawsze urlop równa się prawdziwemu odpoczynkowi. Czasami bierzemy urlop, ponieważ potrzebujemy zająć się innymi ważnymi dla nas sprawami. Wtedy warto wygospodarować choć część czasu na regenerację“- dodaje.
Z punktu widzenia ekonomii pracy urlop można traktować jako inwestycję. Czas poświęcony na regenerację obniża liczbę zwolnień lekarskich, zmniejsza rotację kadry i poprawia atmosferę w zespole. Firmy, które dbają o odpoczynek swoich pracowników, w dłuższej perspektywie, często odnotowują lepsze wyniki.
Metody na odcięcie się od pracy na wakacjach
Zamknięcie spraw przed wyjazdem
Jednym z najskuteczniejszych sposobów na prawdziwe oderwanie się od pracy podczas urlopu jest uporządkowanie wszystkich obowiązków jeszcze przed wyjazdem.
“Domknięcie tematów oraz przekazanie tych, których nie jesteśmy w stanie zrealizować samodzielnie, pozostałym członkom zespołu, pozwala w trakcie urlopu nie myśleć o zaległych zadaniach. Dzięki temu po powrocie z wakacji nie mamy natłoku spraw w komputerze, które utrudniają płynne wejście w codzienną pracę. Dlaczego to takie ważne? Działa tu tzw. efekt Zeigarnik – nasz mózg lepiej zapamiętuje zadania, których nie dokończyliśmy, niż te zakończone. Niewykonane obowiązki powodują napięcie poznawcze, które utrudnia oderwanie się od pracy, nawet podczas urlopu. Dlatego istotne jest, abyśmy mieli osobę zastępującą nas w wykonywaniu obowiązków. Jeśli to niemożliwe, warto, aby chociaż kluczowe zadania zostały oddelegowane komuś innemu na czas naszej nieobecności”- radzi dr Karolina Strzelczyk.
“W ostatnim dniu przed urlopem poświęć ostatnie pół godziny pracy na uporządkowanie biurka, notatek oraz upewnienie się, że wszystkie sprawy zostały przekazane. To sygnał dla Twojego mózgu, że wchodzisz w inny tryb niż praca, co ułatwia pełne przełączenie się na odpoczynek” – dodaje.
Ustalenie granic przed wyjazdem
Na kilka dni przed urlopem poinformuj współpracowników i klientów, że przez określony czas nie będziesz dostępny. Ważne jest wskazanie osoby zastępującej, której przekażesz wszystkie bieżące sprawy i kwestie do rozwiązania.
“Kolejne praktyczne kroki to ustawienie automatycznych odpowiedzi w e-mailu oraz wcześniejsze poinformowanie współpracowników i klientów, że w danym okresie będziesz nieosiągalny. Dzięki temu nikt nie będzie oczekiwał od Ciebie natychmiastowej reakcji, a Ty będziesz mógł spokojnie odpocząć” – radzi ekspertka.
Cyfrowy detoks
Wyłącz powiadomienia w telefonie, a jeśli to możliwe, odinstaluj służbowe aplikacje na czas urlopu. Badania pokazują, że nawet krótkie przerwy od ekranów znacząco poprawiają samopoczucie i obniżają poziom stresu. Warto również rozważyć pozostawienie sprzętu firmowego w domu. Laptop czy telefon służbowy to furtka, przez którą obowiązki łatwo przedostają się do naszego urlopu. Gdy jej nie ma, znika pokusa “tylko szybkiego sprawdzenia” poczty czy zadań w projekcie. Dzięki temu szanse na prawdziwy odpoczynek rosną, a wakacje stają się tym, czym powinny być – czasem regeneracji.
Planuj aktywności offline oraz ćwicz uważność i regenerację mentalną
Wypełnij swój dzień zajęciami, które wymagają pełnej obecności: sportem, zwiedzaniem, rozmowami z bliskimi czy hobby. Im więcej czasu spędzisz w realnym świecie, tym mniejsza będzie pokusa, by sięgać po telefon i sprawdzać służbowe wiadomości. Angażowanie się w aktywności offline pomaga nie tylko w odpoczynku fizycznym, ale również psychicznym.
Dodatkowo medytacja, ćwiczenia oddechowe czy spacery w naturze to sprawdzone metody wyciszające umysł i pomagające odciąć się od codziennych stresów. Psychologowie podkreślają, że kluczowe jest przesunięcie uwagi z “muszę” na “chcę” i “mogę”, wtedy urlop staje się prawdziwym czasem dla siebie, a regeneracja jest pełniejsza.
Wyznaczenie “okna kontaktu”
Jeżeli musisz być dostępny w czasie urlopu, bo wymaga tego twoje stanowisko lub aktualna sytuacja w firmie, ustal z zespołem lub przełożonym jedną, konkretną porę dnia na krótki kontakt, najlepiej maksymalnie kilkanaście minut. Dzięki temu unikniesz sytuacji, w której telefon dzwoni cały dzień, odbierając Ci poczucie swobody. Warto jednak rozważyć choćby jeden dzień całkowitego odcięcia się od pracy. Taki pełny offline działa jak reset, pozwala umysłowi przestawić się z trybu “rozwiązywania problemów” na tryb “doświadczania chwili”.
Odpoczynek podczas urlopu to nie luksus, lecz konieczność dla zachowania zdrowia psychicznego, fizycznego i efektywności zawodowej. Aby faktycznie odciąć się od pracy, warto świadomie zaplanować swoje działania. Zaczynając od domknięcia spraw przed wyjazdem, przez wprowadzenie cyfrowego detoksu, po aktywności offline wspierające uważność i regenerację. Tylko wtedy wakacje staną się prawdziwym czasem naładowania energii, a do pacy wrócisz z nową motywacją oraz kreatywnością. Pamiętajmy, że umiejętność odpoczynku to cenna kompetencja, którą warto rozwijać i pielęgnować, dla dobra siebie i całego zespołu.
